ویژگی‌های مطلوب سگ
بسم الله الرّحمن الرّحیم
و به نستعین و صلی الله علی محمّد و آله الطاهرین
بند بیست و هفتم- فصل دوم- از کتاب شریف المطالب السلوکیه[۱]
شرح درس: صفات الکلب: ویژگی‌های (خوب) سگ
توسط: استاد معظم حضرت آیت الله کمیلی خراسانی‌سلمه الله
این مطلب از کتاب شریف مربوط به ویژگی‌ها و صفات مطلوبی است که در سگ‌ها وجود دارد:
«قال بعض الحکماء: تعلم من صفات الکلب الأمور التالیه»؛ بعضی از حکما فرمودند از صفات سگ، انسان‌ها امور زیر را بیاموزند:
۱- «لیس له بیت و هو من صفات المجردین»؛ سگ برای خود خانه مخصوصی ندارد و این از صفات انسان‌هایی است که مجرد از علائق هستند.
۲- «یسهر باللیل و هومن صفات العابدین»؛ سگ شب زنده‌دار است و حفاظت و حراست از اموال خانه صاحبش می‌کند؛ لذا انسان‌های مومن باید این صفت را از سگ بیاموزند، چون شب زنده‌داری از شروط این راه و از صفات عبادت کنندگان است. در شب است که انسان با خدای خود خلوت کرده و عبادت می‌کند.
۳- «إذا سافر لایحمل زاده و هو من صفات المتوکلین»؛ سگ هنگام جابجا شدن و مسافرت کردن با خود توشه‌ای برنمی‌دارد و این صفت کسانی است که توکل دارند؛ بنابراین برای تحصیل توکل، انسان می‌تواند از صفات این حیوان بیاموزد. چطور است که این حیوان راه‌های دور را می‌رود، ولی توشه‌ای همراه خود ندارد و رزق و روزی‌اش می‌رسد؛همین‌طور هم یک انسانی که به خدا توکل دارد، باید این‌چنین باشد؛ نظرش رو به خدا باشد که روزی او خواهد رسید.
۴- «إذا حضر إطعام جلس عنده بعیدا ینظر الیه و هو من صفات الزاهدین»؛ از دیگر ویژگی‌های سگ این است که وقتی انسان سفره‌ای را پهن می‌کند و غذایی را آماده می‌کند، از دور می‌آید و به جای حمله کردن به سفره می‌نشیند و از دورتر به سفره نگاه می‌کند و قانع است به آن چه صاحبش برای او بیاندازد؛ این صفت را کسانی که اهل زهد هستند از سگ بیاموزند؛ اگر کمبودهایی را در زندگی می‌بینند، زهد اقتضا می‌کند که به آن مقداری که خدا داده است قانع باشند و دست درازی به حقوق و اموال دیگران نکنند.
۵- «إذا طرد و ضرب یعود بأدنی شیء»؛ یکی از صفات سگ این است که اگر صاحبش او را طرد کند یا بزند، باز هم با کمترین توجه به پیش صاحبش برمی‌گردد؛ این نشان می‌دهد که انسان مومن هم باید این چنین باشد و اگر در زندگی خود سختی می بیند، نباید از خدای خود، از صاحب خود دست بردارد.
۶- «لا یفارق صاحبه فی الشّده و الرّخاء»؛ این حیوان در سختی و راحتی صاحب خود را ترک نمی‌کند؛ گاهی در زندگی سختی دیده می‌شود و گاهی هم در فرجه و راحتی و آسایش هستیم؛ همین‌طور که ما در راحتی خدا را فراموش نمی‌کنیم، در سختی‌ها هم نباید خدا رو فراموش کنیم و بالعکس؛
۷- «یحرس أموال صاحبه»؛ سگ از دارایی و اموال صاحب خود حراست می کند؛ ما در انواع کلب، کلب‌هایی داریم که از نظر قیمت ارزش دارند، فقط سگِ هار و سگی که حمله می‌کند و سگی که اذیت و آزار می‌رساند است که در این موارد فرموده‌اند: «أُقتل الموذی قبل أَن یوذی»؛ حیوانی که آزار می‌رساند را می‌توان از بین برد؛ ولی اگر حیوانی باشد که به انسان اذیت و آزار نمی‌رساند، بلکه منفعت هم دارد، دارای ارزش هستند؛ سگ‌هایی هستند که آن‌ها را تربیت می‌کنند و در فقه اسلام احکامی دارند: مثلا کلب معلَّم داریم، یعنی سگی که تعلیم داده شده است و همراه شخص شکارچی به بیابان و محل شکارگاه می‌رود و شکار صاحبش را برای او می‌آورد؛ که این نوع سگ‌ها ارزش دارند.
البته بنده نمی خواهم بگویم که سگ از نجس العین بودن خارج می‌شود؛ نه!ما در بین حیوانات، دو حیوان داریم که جزو نجاسات ده‌گانه هستند و در احکام طهارت و نجاست رساله بیان شده است که هم «سگ» و هم «خوک» نجس العین هستند؛ اما اگر همین سگ توسط صاحبش تعلیم داده شد، ارزش پیدا می‌کند، به دلیل آن نفعی که از او می‌رسد؛ لذا کسی نمی‌تواند این نوع کلب را بکشد، و اگر کُشت، باید قیمت آن را به صاحبش بپردازد.
و همین‌طور کلبی داریم که برای پاسبانی و حراست است؛ حالا ممکن است این حراست از اموال و دارایی‌های انسان باشد، یا حراست و نگهبانی از گله گوسفند باشد؛ این‌جا است که این نوع سگ‌ها ارزش دارند و اگر کسی بخواهد اذیت و آزاری به آن‌ها برساند و مثلا پایشان را بشکند، باید حتما تاوان آن را به صاحبش پرداخت کند.
بنابراین انسان می‌تواند این صفات هفت‌گانه را که نام بردیم از سگ به عنوان یک حیوان دارای صفات خوب یاد بگیرد؛ البته انسان از هر چیزی می‌تواند پند و نصیحت و عبرت بگیرد؛ انسانی که آگاه و عاقل است و می‌خواهد خود را درست کند، می‌تواند در این دنیا از هر چیزی آموزش و نصیحت و پندی بگیرد. اگر انسان چشم عقل‌اش و چشم بصیرت‌اش باز باشد، می‌تواند از اطراف خود، حتی از یک حیوانی مثل سگ و یا پرنده هم استفاده کند.
مثلا می‌گویند توکل را از گنجشگ یاد بگیرید؛ این پرنده صبح که می‌شود از لانه خود بیرون می‌پرد و بیرون می‌آید، در حالی که در چینه دانش هیچ ندارد و چه بسا جوجه‌هایی دارد که در لانه منتظر و نیازمند غذا هستند، ولی می‌رود و برمی‌گردد با چینه دان پر، و به جوجه‌های خود غذا می‌دهد. لذا انسان باید از این حیوان پرنده درست و عبرت بگیرد و این‌قدر خود را برای مال دنیا نکُشد! او احتیاج دارد که یک مقدار، بلکه خیلی زیاد توکل کند به خدا و خود را به حیص و بیص (تنگی و گرفتاری) نیاندازد. خداوند رزاق و روزی دهنده هم وقتی ببیند که دل بنده‌اش از همه‌جا قطع شده و امیدش را تنها در خدا منحصر کرده است، او را بی روزی و نا امید نخواهد کرد.
برخی می‌گویند که ما توکل داریم، ولی در واقع دروغ می‌گویند؛ چون اگر توکل از روی صداقت و حقیقت باشد، حتما خداوند به آن بنده نظر خواهد کرد؛ ولی این بنده در حالی می‌گوید که بر خدا توکل دارد، که دلش بیشتر در پیش غیر خدا است! به زور بازوی خودش است؛ به کسب و کار خودش است؛ امیدش به جاهای دیگر است، ولی حالا در بین همه این‌ها هم یک اسمی از خدا می‌آورد! خُب این‌جا نباید انتظار داشته باشد؛ خدا هم می‌گوید ای بنده من! تو که اصلا مرا دعا نکردی و توکل بر من نداری! می‌گویی من دعا می‌کنم و توکل دارم، ولی چرا خدا دعای مرا مستجاب نمی‌کند، در حالی که تو حواست و دلت جای دیگر است و اصلا مرا نخواندی و دلت پیش من نیست، و دروغ می‌گویی؛ اگر واقعا فقط از من می‌خواستی و بر من توکل می‌کردی، مستجاب‌الدعوه می‌شدی و دعایت مستجاب می‌شد؛
کسانی که مستجاب‌الدعوه می شوند از چه می شوند؟ از همان خلوص و اعتماد و انقطاع از غیر خدا می‌شوند:
«الهی هب لی کمال الانقطاع الیک»[۲]
***
خدا را قسم می‌دهیم در این شب جمعه، شب مغفرت و شب رحمت و ایام با سعادت میلاد امام رضا (صلوات الله و سلامه علیه) که ما را مورد عنایت و رحمت خویش قرار دهد.
اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد
اللّهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات و المسلمین و المسلمات، الأحیاءُ منهم و الاموات
بحرمة سورة المبارکة الفاتحة‌مع‌الصلوات
[۱] . بیانات حضرت استاد آیت الله کمیلی(حفظه الله) در تاریخ ۹۲/۰۶/۲۱؛ مطابق با ششم ذی‌القعده ۱۴۳۴
[۲] . قسمتی از مناجات شعبانیه؛ مفاتیح الجنان