فروتنی اشیاء

بسم الله الرّحمن الرّحیم 

 

و به نستعین و صلی الله علی محمّد و آله‌الطاهرین

بند بیست و ششم – فصل دوم- کتاب شریف المطالب السلوکیه[۱]

شرح درس: فروتنی اشیاء

توسط: استاد معظم حضرت آیت الله کمیلی خراسانی سلمه الله

«من کتاب المحاسن للبرقی عن صفوان جمال عن ابی عبد الله جعفر ابن محمد الصادق (ع) :ان المرء یخشی کل شیء و یهابه کل شیء اذا کان مخلص لـللّه ، اخاف الله منه کل شیء حتی هوام الارض و سباعها و طیر السماء و حیتان الارض»

در کتاب محاسن از صفوان جمال از امام جعفر صادق (ع) روایت شده است :

تمام اشیاء برای انسان فروتنی می کنند و از او می ترسند به شرطی که او مخلص برای خدا باشد ، خداوند ترس او را در دل تمام اشیاء می اندازد حتی حشرات زمین و درندگانش و پرندگان آسمان و ماهیان دریا

ما دنبال یک فرموده گهربار از امام صادق (ع) بودیم تا در این شب که شب عزا و شب شهادت آن بزرگوار است ، برایتان نقل کنیم ، دیدیم که اتفاقاً درس امشب توضیح حدیثی از امام صادق (ع) است . این حدیث از کتاب بحار الانوار مرحوم علامه مجلسی جلد ۳۹ صفحه ۲۹۹ از کتاب محاسن که نویسنده آن مرحوم برقی است نقل شده است ، می دانید که بحار الانوار بیش از ۱۰۰ جلد و مجموعه ای از روایات اسلامی در موضوعات گوناگون است . هزارها روایت در این موصوعه بحار الانوار از کتاب های مختلف و راویان گوناگون آمده است .

یکی از این کتابها همین کتاب محاسن است که مجلسی روایتی از آن نقل کرده از آقای برقی . آقای برقی این حدیث شریف را از امام صادق (ع) نقل می کند . راویان این روایت تعداد متنابهی بودند ولی اینکه بیایید کلیه این راویان را یکی بعد از دیگری برای ذکر روایت نام ببرید ، این کار کم پیش می آید . در کتابهای حدیثی و روایتی ، ما کم می بینیم برای ذکر روایت همه آن راویان را یکی بعد از دیگری نام ببرند . البته می دانید که فاصله زیاد بوده بین معصومین (علیهم السلام ) و عصری که ما در آن زندگی می کنیم . قرن ها و صدها سال با زمان ایشان فاصله زمانی دارد . شما بخواهی سلسله راویان را یکی بعد از دیگری ذکر کنی می دانی چقدر می شود ؟ ما در جلسه هم گفتیم در همین دوره هم هنوز رسم است که اجازه روایتی می گیرند به این معنا که می خواهند خودشان را در سلسله راویان متصل کنند یعنی اینکه ما الان در سال ۱۴۳۴ هجری قمری یا ۱۳۹۲ شمسی هستیم . می دانید چه فاصله ای شده ؟ جب امام صادق (ع) در چه سالی از دنیا رفتتند ؟ در چه سالی به شهادت رسیدند ؟ امام حسین (ع) در سال ۶۰ هجری بود ، توجه فرمودید ما که نگاه می کنیم یکی دو دهه بعد از شهادت امام حسین (ع) بوده الان دقیق نمی دانیم در چه سالی از هجرت بوده ولی شما ببینید حتی اگر ولادت امام زمان (عج) را که در سال ۲۵۵ هجری اتفاق افتاده اگر در نظر بگیریم یعنی دو قرن و نیم از هجرت ولی ما الان در قرن ۱۵ هستیم ، شما اگر بخواهی از امامان معصومین امام باقر (ع) ، امام صادق (ع) روایتی نقل کنید ببینید چند دست گشته این روایت تا به مارسیده ؟ از این دهن به آن دهن ، از این سینه به آن سینه ، از این کتاب به آن کتاب تا دست به دست از این عصر به آن عصر از این نسل به آن نسل به ما رسیده . خب خیلی راویان زیاد می شود .

یک کتاب می شود نوشت اگر بخواهی راویان را ذکر کنی برای یک روایت ، لذا اینها یک تعداد راویان را حذف می کنند و تنها همان راوی آخری را ذکر می کنند . الان صفوان جمال عن ابی عبد الله جعفر ابن محمد الصادق ( ع) . صفوان جمال را آورده ولی قبلی ها را نیاورده . بخواهی پیدا کنی برو در علم رجال ، برو در رجال کشی ، برو در رجال شیخ طوسی . کتابهایی است که فقط ذکر راویان روایت است که مثلاً در عصر صفوان جمال چه کسانی بودند که اینها دست به دست می کردند به صفوان جمال می رساندند و صفوان روایت می کرد . اینها را دیگر در کتاب المطالب السلوکیه نمی توانی پیدا کنی ، اینها را باید بروی در کتابهای بزرگ علم الرجال ، آنجا می گویند که این روایت چگونه سندش صحیح است ، حسنه است موثقه است ؟ ممکن است حتی مقطوعه باشد . مقطوعه یعنی چه ؟ یعنی سند قطع شده یعنی هر جا بروی بگردی پیدا نمی کنی . بله ما یک تعداد روایات مرسل و مقطوع داریم . اینها بدون سند است ، یعنی همان راوی آخری که متصل به امام بوده همان روایتش به دست ما می رسد آن قبلی هایش را حذف کرده اند . حالا چرا حذف کردند ؟ آیا برای اختصار بوده یا خیر اینها یک مساله تخصصی و کارشناسی می خواهد که در علم رجال بیان شده است .

بنابراین ما فکر می کنیم این روایتی که در اینجا آورده ایم ، روایت خوبی بوده ، سند هم داشته و رسیده به صفوان از یاران امام صادق (ع ) و از ایشان این روایت را ذکر می کند .

حال برویم سراغ اینکه این مطلب که در سخن امام صادق (ع) آمده چطور مطلبی است ؟ این مطلب یک مطلب معرفتی است که در این سخن نورانی آن حضرت آمده است . حضرت می خواهد بفرماید که شخص در سیر وسلوک عرفانی و معرفتی می تواند به جایی برسد که همه چیز در این عالم از او در هیبت و ترس و خوف باشند ولی او از هیچ چیز به جز خدا نترسد و این بدین معنی است که شما خودت را به کمال برسانی یعنی در آن سیر عرفان نظری و عملی و سیر ایمانی آنقدر خودت را بسازی و اصلاح کنی و خود سازی کنی که به مرحله ای از تقوا و خشیت و خوف الهی برسی بصورتیکه فقط ترست از خدا باشد ، از غیر خدا نباشد.

در قضیه ای از مرحوم علامه طباطبایی نقل می کنند که بر اثر ایجاد صدایی در جلسه درسی آقای قاضی(ره) همه شاگردان به گمان اینکه سقف دارد ریزش می کند به سمت در هجوم بردند در صورتیکه مرحوم قاضی(ره) مثل کوه نشسته بود و تکان نخورد . بعداً هم مشخص شد سقف ترکی خورده یا صدا از جای دیگری بوده است. همین طور در حالات امام خمینی (ره) هم هست که با آن مقابله ای که با دشمن وقت خود داشت ، با شاه ، با ساواک ، شما ببینید چقدر اخطار کردند به ایشان که شما کجا داری می روی ؟ هنوز بختیار سر کار است ، ولی تصمیمش را گرفت و آمد و هواپیما هم رسید . با صراحت می گویم آن شجاعت قلبی و آن جگری که امام داشت هر مرجعی آن جگر را نداشت ، خیلی توکل و شجاعت می خواهد که اینگونه بیاید مقابله کند . لذا یکی از شرایط رهبر همین شجاعت است که بتواند در مقابل دشمن مقاومت کند و خوفی غیر از خوف خدا در دل راه ندهد .

حالا اینجا امام صادق (ع) می فرماید : ان المرء یخشع له کل شیء
این انسان می تواند به جایی برسد که هر چیزی از او بترسد و او از هیچ چیزی نترسد . یخشع له کل شیء و یهابه کل شیء :می تواند که همه اشیاء هیبت داشته باشند از این مومن و او هیچ هیبتی به جز هیبت خدا در دلش نباشد .

لذا در حالات ائمه اطهار و اساتید طریقت ، این معروف و مشهور است که اینها دارای یک هیبت خاصی هستند ، دارای یک جلالت خاصی هستند که وقتی شما نگاه می کنید به آن جلال و مقامشان ، خوف خدا در دلت وارد می شود . این به چه خاطر است ؟

یهابه کل شیء اذا کان مخلصاً للله
یعنی شرط دارد ، شرطش اینست که تمام کارها و نیات همه و همه باید فقط و فقط برای خدا باشد ، خا لص ، مخلص و پاک برای خدا ، اگر اینگونه باشد چه می شود ؟

امام صادق ( ع ) می فرماید : اخاف الله منه کل شیء : یعنی اگر مومنی فقط خوفش از خدا باشد و در اعمال و رفتار و افعال و گفتار و نیت ها و انگیزه های درونی همه و همه خلوص للله باشد ، با این شرط چه می کند خدا ؟ این کار خداست ، اینکه ترس در دل دشمن می اندازد ، اینکه ترس حتی در دل شیر درنده می اندازد ، ابوالحسن خرقانی روی شیر سوار می شد می رفت در بیابان و به جای مرکب از آن شیر استفاده می کرد ، شما چطور سوار اسب می شوید . این موضوع در حالاتش هست بخوانید ، ببینید . یعنی نه فقط دشمن بشر خوف پیدا می کند در دلش بلکه تمام درندگان ، حیوانات همه وهمه اینها خضوع می کنند ، اینها ترس دارند از ولی خدا و حتی در خدمت او در می آیند ، نه فقط ترس بلکه آرزویشان اینست که خدمت کنند به ولی خدا .

اخاف الله منه کل شیء حتی هوام الارض :
حتی حشرات زمین . ممکن است حتی عقربی نگزد او را ، کار به کار او نداشته باشد ، اینها مامورند ، این را بدانید شما ، بدان عزیز من ، در این دنیا هیچ چیزی بی حساب و کتاب نیست ، عقرب می آید فلانی را می گزد . این یک ماموریت دارد باید این کار را بکند ، همینجوری نمی آید ، لذا عقرب از طرف خودش کاری نمی کند ، مار از طرف خودش کاری نمی کند ، آنها می دانند کجا بروند و چه کسی را نیش بزنند ، گاهی اوقات صدقات هم این آفت ها را می گیرد .

مگر این داستان را در مورد حضرت عیسی ابن مریم (علی نبینا و آله علیهم السلام) نشنیده اید که به حواریون خود فرمود : امشب این عروس و دامادی که در حجله زفاف می روند خواهند مرد، باید از این دنیا بروند . این خبر را حضرت عیسی داد ولی فردای شب زفاف ، هیچ خبری نشد و هر دو نفر یعنی زن و شوهر سالم بودند . حواریون به آن حضرت گفتند : یا روح الله تو به ما گفته بودی این عروس و داماد امشب از دنیا می روند چطور سالم ماندند . بعد حضرت عیسی مسیح از خدا خبر گرفت و گفت بروید در حجله زفاف و آنجا را جستجو کنید ، ببینید چیست ، بعد آنها رفتند دیدند بله یک ماری آنجاست ولی هیچ کاری انجام نداده است . حواریون مجدداً به نزد آن حضرت آمدند و گفتند : ماری دیدیم که خب شما گفته بودی این مار باید امشب کار اینها را تمام می کرد پس چگونه شد ؟ خبر آمد که اینها شام عروسیشان را یعنی شامی را که آنشب برای عروس و داماد آورده بودند ، وقتی صدای یک فقیر را شنیدند گفتند : ما نمی خوریم امشب این شام را ، صدقه می دهیم به این فقیر . صدقه هم دفع بلا می کند دیگر ، خب دفع کرد .

اینجا بطور کلی امام صادق (ع) می فرماید : اخاف الله منه کل شیء حتی هوام الارض و سباعها و طیر السماء و حتیان البحر .
می فرماید : حشرات زمین ، درندگانی که در روی زمین زندگی می کنند ، همچنین طیور آسمان ها پرندگان ، و ماهی های دریا همه و همه در خدمت این مومن خائف از خدا و بی باک از غیر خدا هستند و نمی ترسد ولی خدا از آنها ، بلکه اینها از ولی خدا حساب می برند .
ما از این روایت می توانیم نتیجه بگیریم که اگر بخواهیم واقعاً سالم و سلامت باشیم از آفات و نیز از آزار و اذیت دشمنان یا حیوانات ، راهی نداریم به جز اینکه توکل وایمانمان را به خدا زیاد کنیم ، ترسمان را به خدا زیاد کنیم ، اگر این ترس در نفوس ملت باشد آمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند ، اسرائیل هیچ غلطی نمی تواند بکند ، دیدید که اینها به تاخیر انداختند حمله به سوریه را ، هی گفتند ، هی تهدید کردند ولی به تاخیر انداختند . انشاء الله که هیچ حمله ای نخواهد شد اگر ملت ، ملت مومن و با خدایی باشد و متوسل به قدرت الهی بشود دیگر هیچ قدرتی در مقابل این قدرت کارگر نخواهد بود .

پروردگارا آن چه خیر است ما را به آن موفق بدار و آنچه شر است ما را از آن دور بدار

———————————————-

[۱]. بیانات حضرت استاد آیت الله کمیلی (حفظه‌الله) در تاریخ ۱۳۹۲/۰۶/۱۰ مطابق با ۲۴ شوال المکرم ۱۴۳۴ هجری قمری